Ondoriozko lokailuak perpaus bat aurreko solas-zatiaren
ondorioa dela adierazteko erabiltzen ditugu.
Honako perpaus hauetan ondorioa zer den argi gertatzen da, bi
perpausen arteko erlazioa kontutan hartzen badugu:
Gaisorik dago / Ohean sartu da.
Mozkortu egin da / Balantzaka etorri da gaur.
Etxeari kea dario / Erretzen ari da.
Gaisorik dago, beraz / bada ohean sartuko da.
Mozkortu egin da, beraz / bada balantzaka etorri da
bart.
Etxeari kea dario, beraz / bada erretzen ari da.
Zenbait esalditan beraz/bada
kide dira, bata nahiz bestea agertzen baitira. Adibidez, ea bada! eta ea beraz! gauza bera esateko erabiltzen direnean.
Ezin uka, halere, bada
eta beraz beste batzuetan
desberdinak direla balioz eta erabileraz.
Nork
esan dizu bada, joateko?
Nork
esan dizu beraz, joateko?
Bada-k ez-adostasun-punttu bat
agerian uzten du. Beraz-ek,
berriz, adostasuna.
«Beraz erabili
ohi da ondorioa delakoa ia garbiro eta osoro aurreko perpausean esana dagoenean
eta deus berririk handik atera ez baina ia gauza bera beste hitz batzuekin
esaten denean.
(...)
Gehienetan dedukzio bat adierazten du, burua gehiegi nekatu gabe esanetik
edonork aise atera dezakeena. »
Hemezortzi
urte dituzu. / Beraz, botoa eman dezakezu.
Filipinetan
ikaragarrizko uholdeak izan dira. / Beraz, albiste-saioa entzun duzu.
Batzuetan, baliteke beraz-ek
elkarrizketari hasiera ematea eta horrenbestez zeren ondorio izan daitekeen
geroago arte ez agertzea.
Beraz,
ordu txikitan etorri zara, e?
Zuk
zer dakizu, bada!
Okinak esan dit. Lekuari dagokionez, perpausaren hasieran
ager daiteke.
Beraz,
ordu txikitan etorri zara, e? Beraz + deikia egitura osatzen duten multzokoak
ere hasieran.
Beraz,
garaiz etorri.
Baita perpausaren barnean:
Aginte perpausetan.
Zoazte,
beraz, nere begien bistatik!
Galde-perpausetan.
Zertan
aritu ginen, beraz, lanean?
Adierazpen-perpausaren barnean, perpaus konpletibo edo
zehar-galderazkoren baten aurretik.
Esan
nahi du, beraz, ez diola gai honi helduko.
Perpaus konpletiborik gabeko adierazpen-perpausaren barnean.
Adib.:
Utzi
behar da, beraz, piska bat hoztutzen. (Lokailua aditzaren ondoren).
Gogotik
lan egin du, beraz. Zenbait aditzondoren ondoan.
Orain,
beraz, nondik datorren jakin behar dugu
Beraz + modu-aditzondo
erakuslea: Beraz hunelatan, beraz
halatan, heraz horrela eta abar aurki daitezke. Hauek eta baita aurreko
puntuan azaldutakoak ere lokailu
konposatuak dira. Ez, ordea, lokailu sinple etu aditzondo, osagai solte
bailiran.
Horrela beraz, hala beraz, halatan
beraz, halakotz beraz...
aurrekoen antzekoak dira. Bi osagaiak elkarrekin trukatu besterik ez dugu egin.
Beraz, lokailu konposatu dira.
Nola, beraz, lotuko dugu korapiloa?
Horrela, beraz, lotuko duzue korapiloa.
Horrela beraz, nor da zure neba?
Beraz horrela, nor da zure neba?
Bada-k bi perpaus lotzen ditu, lehenaren ondorioa ateraz.
Beraz-en oso antzekoa da eta lehen azaldu dugu horien arteko kidetasuna. Dena
den, esan genezake bada-ren eremua zabalagoa dela beraz-ena
baino. Honako adibide hauetan, esaterako, ez dago beraz jartzerik.
Zenbait oihu eta hasperenetan.
Ene
bada!
Horra
bada
Zer
bada? (zergatik?)
Aurrea
bada!
Kontuz
bada!
Adizki laguntzailerik gabeko
zenbait esalditan.
Ez
bada jakin!
Nik
zer dakit bada.
Baietz
bada!
Ezetz
bada!
Hori
zer duk bada!
Banengoen
bada!
Hor
zegok bada koxka!
Bada, beraz bezala, euskalki guztietan zabaldua dago. Baina,
hegoaldekoetan bada-k. beraz-ek ez bezala, badu halako berezitasuna. Hizkera
arruntetik hurbilago egoteak elkarrizketa-giroan oso maiz erabil arazten du.
Noiznahi esan eta entzun ohi da. Badiru ezin esan daitezkeela bi hitz segidan
esan ba tartekatu gabe. Askotan betelan huts eta alferrikakoa dela esatea ez da
gehiegikeria:
Ez
dakit ba
Noiz
ba?
Ba...ez
dakit
Ba...bihar
goizean
Ba...
zeorrek ikusi...
Ba
horiek kenduko bagenitu, ez luke esanahiak ezertxo ere galduko. Ez baitira
ondoriozko lokailu.
Doinuak, atentuak edo entonazioak zer esan handia du bada-ren
kontuan. Ikus ditzagun adibide batzuk, doinuak zenbaterainoko garrantzia duen
ikusteko.
Zenbat
zahartu den Peru!
Etorri
al da bada?
Berarekin
bazkaldu dut.
A
ze gezurra! Oraindik etorri al da bada!
Lehenengo adibidean
galdera soila da, eta doinu aldetik galderaren doinu bera du. Bigarrenean,
aitzitik, «Oraindik ez da etorri eta» edo «Oraindik ez baita etorri»ren balioa
du. Eta gainera, lehenengoak ez bezalako doinua du.
Bai bada eta Ez bada-ren artean ere bada doinu eta
balio-aldaketarik.
Ez du aprobatu.
Ez bada;
aurreko bi egunetan bakarrik ikasi du eta.
Mejoratu
egin du.
Bai
bada; etengabe jan eta jan ari baita.
Bai bada edo Ez bada horien ordez jakina, noski edo
antzekoren bat ipin daiteke. Honelakoetan, lehen perpausaren ezezkoa edo
baiezkoa ontzat ematen du lokailuak. Ahoskatu, honela ahoskatzen dira: báiba,
ézpa, bada enklitiko bihurtu delarik.
Bestetan, berriz, bai bada edo ez bada-k aurreko perpausaren
baiezkoa edo ezezkoa ukatu egingo du. Ahoskera ere diferentea du, aurreko
adibideekin erkatuz gero: bai-ba, ez-ba, elkarrengandik bereiz samar.
Ez du sekula behar bezala jaten ikasiko.
Bai
bada; ikasi du.
Laguntzarik gabe jaso du horrek etxea.
Ez bada;
nik lagundu diot.
Batzuetan bada-k inork esandakoarekiko mesfidantza edo
ezadostasuna adierazten du. Baita harridura, haserrea eta erronka ere.
Neronek
lagunduko dizut. / Lagundu bada!
Berehalakoan
galduko ditut kiloak. / Galdu bada!
Goizean
etorri da. / Bada, inork ez du ikusi.
Nik ez
diot ezer esan. / Bada, norbaitek esan dio.
Galderaren bidez ager daiteke duda, esandakoa sinesgarri ez
denean:
Ez diot
ezer esan. / Zer bada?
Ez du Mikelek
egin. / Nork bada?
Ez dago
hemen. / Non bada? / Nora joan da bada?
Ez nuen
sinesten. / Nolatan esan zenion, bada, baietz? / Zer bada?
Sasi-galderetan:
Saria
eman diote.
Merezi
al zuen bada!
Horiek
berria zabaldu dute.
Horiek
zer dakite bada!
Agindua edo debekua ematen denean:
Ikas
ezazu buruz ikasgaia.
Zuk ez
duzu, bada, ikasi.
Zoaz
mezetara.
Zu ez
zara, bada, joaten.
Agindua edo debekua alferrikakoa izan dela adierazteko:
Joan eta
esaiozu etortzeko.
Bada,
alde egin du.
Ez esan,
gero!
Bada,
esan diot.
Erronka-kutsua ere har dezake:
Hanka
hemendik!
Ez naiz
joango, bada.
Bada lokailuak harridura adieraz dezake baiezko perpausari
formalki baietz erantzunez eta ezezkoari ezetz, azken honek esanahi baiezkoa
hartuz. Horrezaz gain, esan behar ezezkoek badutela berezitasunik bai aspektuan
eta baita ordenan ere.
Ez
zituen jan. / Jango ez zituen bada!
Everest
mendia igo zuen. / Ausartu zen, bada, menditzar hori igotzen!
Ez dut
uste hori egiteko gauza izango naizenik. / Izango ez zara bada!
Zenbaitetan nahitaeza edo derrigortasuna adierazten du.
Honelakoetan lehen perpausa baiezkoa eta bestea ezezkoa izango da, aurreko
puntuan ikusi berria dugun egitura duelarik.
Egunero
joan-etorria oinez egiten du. / Horrela nekatuko ez da, bada!
Lanean
bestetan ez daki. / Aberastuko ez da, bada!
Inoren lotsagabekeria edo ausardia azpimarratu nahi denean.
Mingaina
atera ez zidan, bada, lotsagabe hark!
Kotxea
lapurtu ez didate, bada, madarikatu horiek!
Galdera bati perpaus bakar batez erantzun beharrean, beste
perpaus batez gehi bada-z erantzuten zaionean.
Nondik
hartu behar da hara joateko bidea? / Badago bada bide bazterretik gertu baserri
zahar bat... Bada handik.
Lekuari dagokionez, hizkera herrikoian edo kaleko
elkarrizketaren hizkerara mugatuz, bada lokailua nahikoa mugikorra dela esan
daiteke.
Bada,
nik ez diot esango.
Nik ez
diot bada, esango.
Nik ez
diot esango bada.
Adibide honetan badirudi bada-ri zilegi zaiola nonnahi kokatzea.
Baina hori esatea gehitxo ez ote den susmoa dugu. Izan ere, «Bada ez digu ezer
esan» «Ez digu, bada, ezer esan» adibidearen kide denik ezin esan. Honek beste
hark ez bezala mesfidantza adierazten baitu:
«Nolatan ez digu ezer esan»en pareko.
Ahozko hizkeran eta batez ere Gipuzkoan da erabiliena.
Beraz-en antzera, ondoriozko lokailu-funtzioak betetzeko erabiltzen da.
Lekuari dagokionez, nonnahi ipin daiteke: bai hasieran, bai
tartean eta baita atzean ere.
Hortaz,
hau dago bidetik gertuago.
Hau
dago, hortaz, bidetik gertuago.
Hau dago
bidetik gertuago, hortaz.
Hortaz bada elkar indartzen duten bi ondoriozko lokailuz
sortutako lokailu konposatua dugu.
Lokailu honek hegoaldean nahiz ifarraldean du hedadura.
Ahozko euskaran asko erabiltzen den lokailua dugu. Lekuz, berriz, nahikoa
mugikorra dela bistakoa da.
Orduan,
gero elkar ikusiko dugu.
Zertan
zabiltza, orduan?
Hobe
zenuke, orduan, isilik egotea.
Baina eta bada-rekin batera, elkar indartzen dutela, maiz
aurki daitezke.
Ondoriozko lokailu hau, gainerakoak bezala, jatorriz,
adberbio da. Esan behar da, ifarraldean «beste» gabekoak erabiliagoak direla:
hunenbat, horrenbat, hanbat.
Eta
honenbestez bilera amaitutzat geratzen da.
Semea
lainezaz betetzen duen gurasoak, galbidean jartzen du maiz asko: gorroto ote du
horrenbestez?
Halatan lokailu gisa zubereraz batez ere aurkitzen da. Bere
balioa beraz-en pare-parekoa da.
