Webs que seguir

martes, 26 de junio de 2012

Anexo 5 - Aditz aspektoa




Anexo 5. ADITZ ASPEKTOA

1)      LEHEN OHIKOA:
Txikitan ,iaz, orain dela.... eta -ero, sarritan ,maiz, beti, eta bar agertzen direnean eta ohikoa zenean, honela jokatzen dugu aditza:  
aditza + -ten/tzen + aux.lehenaldian
abibidez: joaten nintzen/jaten nuen, honek esan nahi du: iba/solía ir
2)      LEHENALDIAN - aditza + aux. lehenaldian
Txikitan, iaz, orain dela, atzo, herenegun e.b. agertzen direnean eta abituala zenean honela jokatzen dugu aditza.  Adibidez:joan nintzen/jan nuen. Honek esan nahi du:fui/comí/corrí.
3)      LEHENALDIA - “une hartan”
Momentu zehatz batean atzo 3etan.

aditza trinkoa bada , jokatu behar duzu aditza lehenaldian : nindoan
trinkoa ez bada : aditza +ari + izan.lehenaldian
adibidez jaten ari nintzen : honek esan nahi du : estaba comiendo/comia,
4)      LEHENALDIA HURBILA : aditza + aux. orainaldian
 Gaur goizean, lehen, orain dela, … agertzen direnean eta lehenaldi hurbila badira jokatzen dugu Aditza.
Adibidez: joan naiz/ jan dut, honek esan nahi du: he ido /he comido
5)      ORAINALDIA OHIKOA : aditza +-ten/tzen+aux. orainaldian
Beti, egunero, sarritan, askotan, batzuetan, maiz......agertzen direnean jokatzen dugu aditza jartzen:
adibidez: joaten naiz/jaten dut, honek esan nahi du:suelo ir/suelo comer/voy.
6)      ORAINALDIA – “oraintxe bertan” : 
aditza + -t(z)en + ari + izan.orain 
trinkoak.orain
Orain, momentu honetan , une honetan...... agertzen direnean aditza jokatzen dugu jartzen :
Trinkoen adibidea: noa /voy; ez trinkoaren adibidea: jaten ari naiz/estoy comiendo
7)      GEROALDIA :  aditza + -KO/GO + aux.orainaldian
Bihar, ezti, etzidamu, hurrengo ......... eta geroaldia guztiekin aditza jokatzen dugu
adibidez: 
joango naiz / jango dut. Honek esan nahi du: iré /comeré.
Baita: aditza + -KO/GO + aux.lehenaldian
Erabiltzen da geroaldia esateko baina lehen aldiko momentu bati erreferentzia egiteko,
            Adibidez: 
Bilobora atzo joango nintzen, hau da: ayer iba a ir a Bilbao
8)      AHALERA
Noiz erabili: 
  1. Aholkoak (eskatzeko, emateko); 
  2. Baimena (emateko); 
  3. Proposamenak egiteko.
9)      INPERATIBOA
IZAN

UKAN (sn)
UKAN (pl)

NOR
NORI
NORK

NOR
NORI
NORK
( )

( )
( )
IEZA ( ZKI )
DA
---
BARKA, ESA, EMA, EKAR, ERAMA, ENTZU, EGI, GALDE, UTZI
( Z K I )
DA
---
BEDI

( )
( )
(i) O
---
(i) O
---
( )

( )
( )
GU
---
GU
---
ZAITEZ

EZAZU
ITZAZU
---
ZU
---
ZU
ZAITEZTE

EZAZUE
ITZAZUE
---
ZUE
---
ZUE
BITEZ

( )
( )
(i) E
---
(i) E
---



Partículas modales

Existen en euskera una serie de partículas que se introducen entre el verbo y la forma auxiliar, como la partícula ari, y le dan un matiz modal peculiar: nahi, behar, ahal, bide, omen o ei, ote, ohi, ari  y al.

                ekarri nahi du                                  (‘quiere traerlo’)
                ekarri behar du                                (‘tiene que traerlo’)
                ekarri ahal du                                   (‘puede traerlo’)
                ekarri bide du                                   (‘probablemente lo ha traido’)
                ekarri omen du / ekarri ei du            (‘dicen que lo ha traido’)
                ekarri ote du                                     (‘¿lo habra traido?’)
                ekarri ohi du                                     (‘lo suele traer’)
                ekarri al du?                                      (‘¿lo ha traido?’)


Notak :   
BART – aditza-T(Z)EN + laguntzaile (deklinatu daiteke orainaldian eta lehenaldian sentsu berean)

INPERTSONALAK -- aditza-T(Z)EN + IZAN  (deklinatu daiteke orainaldian eta lehenaldian esanahia desberdina)
NAHI + BEHAR  = UKAN Beti;      
AHAL + EZIN  =  aditz nagusiaren arabera
Etiquetas: , ,